ป่าเปียก

ป่าเปียก เป็นทฤษฎีการพัฒนาป่าไม้โดยใช้ทรัพยากรน้ำให้เกิดประโยชน์สูงสุดในการสร้างแนวป้องกันไฟเปียก (wet fire break) ความชุ่มชื้นที่เกิดขึ้นทำให้ไฟป่าเกิดยากส่งผลให้การพัฒนาและอนุรักษ์ฟื้นฟูง่ายและได้ผลมากขึ้นวิธีการสร้างป่าเปียก

1. ใช้แนวคลองส่งน้ำ
2. สร้างระบบควบคุมไฟด้วยแนวกันไฟอาศัยน้ำชลประทานและน้ำฝน
3. ปลูกไม้โตเร็วคลุมร่องน้ำ
4. สร้างฝายชะลอความชุ่มชื้น check dam
5. สูบน้ำด้วยพลังงานธรรมชาติขึ้นที่สูงแล้วปล่อยลงมาให้ไหลซึม ช่วยเร่งรัดการปลูกป่าไม้ช่วยแปร สภาพโครงการภูเขาป่าให้เป็นป่าเปียก
6. ปลูกกล้วยเป็นแนวปะทะ 2 เมตร เพราะกล้วยสามารถอุ้มน้ำไว้ได้มาก 

โดยมีกรณีศึกษา ; ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทราย อ.ชะอำ จ.เพชรบุรี

ฝายกั้นน้ำ

ฝายกั้นน้ำ (check dam) คือ สิ่งก่อสร้างขวางกั้นทางเดินของลำน้ำ ซึ่งปกติจะกั้นห้วยลำธารขนาดเล็กในบริเวณที่เป็นต้นน้ำหรือพื้นที่ที่มีความลาดชันสูง ช่วยชะลอการไหลของน้ำให้ช้าลงและกักเก็บตะกอนไม่ให้ไหลลงไปในบริเวณลุ่มน้ำตอนล่างนับเป็นวิธีการอนุรักษ์ดินและน้ำได้ดีมากวิธีการหนึ่ง

check dam มี 2 อย่าง

1. เพื่อรักษาความชุ่มชื้น(ฝายชะลอความชุ่มชื้น) ไม่จำเป็นต้องขุดลึกเพียงแต่กักน้ำให้ลงไปในดิน
2. เพื่อป้องกันมิให้ทรายลงในอ่างใหญ่(ฝายดักตะกอน) ต้องทำให้ลึกและออกแบบให้ดีไม่ให้น้ำลงมาแล้วไล่ทรายออกไป

 รูปแบบ check dam

1. แบบท้องถิ่นเบื้องต้น -ใช้วัสดุธรรมชาติที่มีอยู่ เช่น กิ่งไม้ท่อนไม้ ก้อนหิน ก่อสร้างบริเวณตอนบนลำห้วย หรือร่องน้ำ
2. แบบเรียงด้วยหินค่อนข้างถาวร -เรียงหินเป็นผนังกั้นน้ำ ก่อสร้างบริเวณตอนกลางและตอนล่างของลำห้วยหรือร่องน้ำ สามารถดักตะกอนและเก็บกักน้ำในช่วงฤดูแล้งได้บางส่วน
3. แบบคอนกรีตเสริมเหล็ก เป็นแบบถาวร จะดำเนินการบริเวณตอนปลายลำห้วยหรือร่องน้ำ ดักตะกอนในฤดูแล้งได้ดี ลำห้วยควรมีความกว้างไม่เกิน 4 เมตร

 ข้อคำนึงในการสร้าง check dam

1. ควรสำรวจสภาพพื้นที่ วัสดุ รูปแบบที่เหมาะสมกับภูมิประเทศ
2. ต้องคำนึงถึงความแข็งแรงให้มากพอที่จะไม่เกิดการพังทลายเสียหายยามฝนตกหนักและกระแสน้ำไหลแรง
3. ควรก่อสร้างในพื้นที่ที่ช่องลำห้วยมีความลาดชันต่ำ เพื่อที่จะได้ขนาดฝายที่ไม่เล็กเกินไปสามารถกักน้ำ ดักตะกอนได้มากพอควร ส่วนบริเวณที่มีความลาดชันสูงก็ควรสร้าง check dam ถี่ขึ้น
4. วัสดุก่อสร้างประเภทกิ่งไม้ ท่อนไม้ที่นำมาใช้ ควรใช้เฉพาะไม้ล้มขอนนอนไพรก่อนจะใช้กิ่งไม้ ท่อนไม้จากการริดกิ่ง ถ้าจำเป็นให้ใช้น้อยที่สุด
5. ถ้าสร้างฝายแบบคอกหมูแกนดินอัดแน่น ควรมีทางระบายน้ำด้านข้างเพื่อกันน้ำกัดชะสันฝายเวลาน้ำหลาก
6. ควรปลูกไม้ยืนต้นยึดดินบนสันฝาย เช่น ไคร้น้ำ หรือไม้อื่นๆที่สามารถขึ้นได้ดีในที่ชื้น
7. ควรก่อสร้างฝายหลังฤดูฝนหรือน้ำหลาก และควรบำรุงรักษา ขุดลอกตะกอน ซ่อมแซมสันฝายและทางระบายน้ำอยู่เป็นประจำทุกปี 

แนวทางที่เหมาะสมในการสร้าง check dam

ก่อนดำเนินการสร้าง ควรสำรวจร่องน้ำลำห้วยในพื้นที่ที่มีปัญหาการพังทลายของดิน หรือปัญหาพื้นที่ขาดความชุ่มชื้น โดยพิจารณาถึงความลาดชันของร่องน้ำและสำรวจหาข้อมูลปริมาณน้ำไหลในร่องน้ำมาใช้ประกอบการเลือกตำแหน่งสร้าง check dam ดังนี้

1. พื้นที่ลาดชันสูง กรณีความกว้างไม่เกิน 2 เมตร ควรสร้างฝายผสมใช้วัสดุธรรมชาติไม้ท่อน หิน ถุงบรรจุดินหรือทราย แต่ถ้าความกว้างลำห้วยมากกว่า 2 เมตรหรือในลำห้วยมีน้ำมากควรเพิ่มโครงสร้างเป็นแบบคอกหมู ที่มีโครงสร้างหลายระดับมาก น้อยตามปริมาณน้ำ
2. พื้นที่ลาดชันปานกลาง ควรสร้างแบบคอกหมูหรือแบบท้องถิ่น ถ้าเป็นแบบคอกหมูให้ใช้หินเรียงหรือกระสอบทรายผสมซีเมนต์ขนาบโครงสร้าง
3. พื้นที่ลาดชันต่ำ กรณีน้ำมาก ควรสร้างฝายคอนกรีตเสริมเหล็ก กรณีน้ำไม่มากนักและความกว้างไม่เกิน 2 เมตร อาจใช้ถุงทรายผสมซีเมนต์ได้